Tiếng VIỆT giàu đẹp

Theo chiều dài của lịch sử, dân tộc Việt đã hấp thụ những tinh hoa của nền văn minh Trung Hoa, được phản ánh (phần nào) qua từ Hán Việt (chữ Hán – tượng hình). Sau đó tiếp nhận thêm nét tinh túy, hiện đại của mẫu tự La Tinh (Phương Tây), mà hình thành nên tiếng Việt. Tiếng Việt là sự kết hợp nhuần nhuyễn: tư tưởng và khoa học của hai nền văn minh Đông và Tây, cộng thêm sự sáng tạo, linh động của Ông Cha ta, đã làm phong phú, đa dạng, tiện dụng và ngày càng hoàn chỉnh cho ngôn ngữ Việt.

Hơn trăm năm Trịnh-Nguyễn phân tranh chia đôi đất nước với Đàng Trong và Đàng Ngoài. Gần trăm năm dưới thời thực dân Pháp, đất nước bị chia ba: Bắc Trung Nam, tác hại làm cho ba miền có ít nhiều điều chưa hiểu nhau. Rồi từ 1954 đến 1975 đất nước lại bị chia đôi, cho nên sự khác biệt về nhiều mặt lại gia tăng hơn nữa.

Sau 1975 người Miền Bắc tràn vào Miền Nam rất đông và có rất nhiều điều không hiểu Miền Nam vì ngôn ngữ bất đồng. Sưu tầm một số danh từ khác biệt giữa hai miền giúp chúng ta dễ hiểu nhau hơn. Sự thống nhất về ngôn ngữ là điều vô cùng cần thiết cho một dân tộc. Ngôn ngữ sẽ trở nên chính thống khi nó được phổ biến rộng rãi, được mọi người chấp thuận và được giảng dạy ở học đường. Sự đa dạng về ngôn ngữ là điều rất tốt chứ không phải là điều xấu, miễn là sự “đa dạng” được người dân hiểu và chấp nhận.

Văn học của dân tộc ta từ ngàn xưa đã sử dụng nhiều từ Hán Việt. Khi các chúa Nguyễn lập nghiệp ở phương Nam, do sáng tạo (kỵ húy) đã bổ sung thêm, như các từ: võ, chánh, nhơn, phước….. và phổ biến gần 500 năm rồi. Do đó không thể nói “vũ” và “chính” là đúng và “võ” và “chánh” là sai. Và cũng không thể nói “võ”, “chánh” đúng còn “vũ” và “chính” là sai. Hai từ ngữ này sẽ cùng tồn tại và đó là sự đa dạng, làm phong phú thêm cho ngôn ngữ. Theo thời gian, tình Nam duyên Bắc mới bền mới lâu. Càng thêm yêu quý thì càng phải trân trọng và càng ρhải giữ gìn vẻ đẹρ, trong sáng của tiếng Việt.

Viết tắt: từ Hán Việt: HV; tiếng Việt (Nôm): tV; miền Bắc: mB; miền Trung: mTr; Nam bộ: Nb; tiếng Pháp: tP; tiếng Anh: tA. Ví dụ: vd. Chữ in nghiêng là bổ nghĩa cho từ chính. Chữ trong dấu ngoặt đơn ( ) là đính kèm để làm rõ nghĩa cho từ đứng trước. Dấu # là đồng nghĩa.

Tình Bắc duyên Nam

Bắc	Nam	Ghi chú
a dua	hùa theo
ám quẻ	kỳ đà cản mũi
ăn bám	chùm gởi
ăn mày	ăn xin
ăn mày đòi xôi gấc	nghèo mà ham
ăn theo, ăn ké	ăn có
ảnh	hình	hình ảnh.
anh cả quên	anh hai lú
anh rể, em rể	dượng
anh,chị cả	anh,chị hai
áo cánh	áo bà ba
áo lá	thun (ba lỗ)
áo may ô, áo phông	áo thun
áo quan	hòm (người chết)
ba ba	cua đinh
bà la sát	bà chằn
bách (100)	bá (bá tánh = trăm họ)	百: bách; 姓: tính;  百姓: bách tính (# bá tánh).
bẩm thầy u	thưa tía má (vú)	bố mẹ, ba má.
bẩn	dơ	dơ bẩn.
bản (bản sư)	bổn (bổn sư)	本: bổn (# bản). 本 师: bản sư (#bổn sư).
bán hạ giá	bán son	tP: solde.
bàn là	bàn ủi
bạn, nhân tình	bồ
bàng quang	bọng đái
bánh caramen	bánh flan	tP: crème caramel, tA: flan cake.
bánh cuốn	bánh ướt	Đành rằng bánh cuốn là một đặc sản của miền Bắc, nhưng người Nam vẫn gọi là bánh cuốn. Nb phân biệt rõ ràng bánh cuốn (có nhân thịt bên trong) với bánh ướt đặc sản của miền Nam (bánh được cắt nhỏ và ăn với chả lụa, nem, rau giá, hành phi, mắm tỏi ớt…).
bánh đa	bánh tráng
bánh ga tô	bánh bông lan
bánh khảo	bánh in
bánh rán	bánh cam
bảo kỳ	kêu cọ	kỳ cọ.
bảo: buồn nôn!	kêu: muốn ói!
bảo: cứ véo!	ngắt nó đi!	véo ngắt.
bát (ăn cơm)	chén	mTr: đọi.
bắt nạt	ăn hiếp
bát phố	dạo phố
bày	trưng	trưng bày.
bê sô	xách thùng
bé tẻo teo	nhỏ xíu
bến (tàu hỏa)	ga (xe lửa)	tP: gare.
bên kia (ở)	bển (ở)
béo (phì)	mập (mạp)
bèo Nhật Bản	lục bình
bí tất	vớ
bì, viết thư	bì, viết thơ
biếng	lười	lười biếng.
bình an, an lòng	bình yên, yên lòng	安: an (# yên).
bịnh lòi dom	bệnh trĩ
bịnh thổ tả	dịch tả
bổ	xẻ	bổ xẻ.
bộ đồ ưng ý nhất	bộ đồ vía
bổ đôi	xẻ nửa	chia đôi.
bơ lạc	bơ đậu phộng	tP: beurre (# bơ).
bố, mẹ	ba, má	Nb: tía, vú; ông già, bà già.
bóc	lột	bóc lột (chính trị, hành vi).
bốc phét	ba xạo
bơi	lội	bơi lội.
bóng điện	bóng đèn	đèn điện.
bùi bùi lạc rang	thơm thơm đậu (phọng) rang
bủn xỉn	kẹo (keo kiệt)
buồn	rầu	buồn rầu.
buồn chết đi được	rầu thúi ruột
buồn cười	mắc cười
buồn nôn	mắc ói
buồn ơi là buồn	buồn năm phút
cá chuối /quả	cá lóc	mTr: cá tràu.
cá cược	cá độ, bắt độ
ca nô	xuồng (thuyền) máy	tP: canot.
ca, cốc, ly, tách	ly	ly tách; tP: tasse.
cái bánh mỳ	ổ bánh mỳ
cải cúc	tần ô
cái ô	dù	ô dù.
cái ví	bóp	tP: porte feuille.
cái, (cây) bút	cây viết	bút viết.
cạn	kiệt	cạn kiệt.
cân (khối lượng)	ký lô, kí lô	tP: kilograms.
cáo ốm	khai bịnh	ốm bịnh.
cao to	lớn	cao lớn
cầu lông	vũ cầu	vũ: lông chim, lông gia cầm.
càu nhàu	cằn nhằn
cậy	nhờ	nhờ cậy, cậy nhờ.
cây thủy (thùy) dương	phi lao	tP: filao.
cây, cá cảnh	cây, cá kiểng
chậm	trễ	chậm trễ.
chán	ngán	chán ngán.
chăn	mền	chăn mền.
chắn (gió, mưa)	che (gió, mưa)	che chắn, chắn che. vd: chắn gió che mưa.
chần (nấu)	nhúng, trụng
chán phèo	vô duyên
chẳng mê lải nhải	không nghe nói dai
chặt	đốn	đốn chặt.
chậu	thau
chảy nước dãi	nhỏ nước miếng
chè tàu	trà tàu
chén rượu, chén trà	chung rượu, ly trà
chết tiệt	mắc dịch
chia	sớt, xớt	chia sớt; vd: – Chén cơm con đầy quá, sớt bớt cho em! xớt: lấy đi mau lẹ; vd: Diều hâu xớt gà con.
chích	tiêm	tiêm chích.
chiều (lòng)	cưng	cưng chiều.
chính (hành chính)	chánh (hành chánh)	正，政: chính (# chánh).
chờ	đợi	chờ đợi, đợi chờ.
chọc	ghẹo	chọc ghẹo.
chơi hội	chơi hụi	mB: chơi họ, chơi phường. mTr: chơi huê.
chổi xể	chổi chà
chọn	lựa	chọn lựa, lựa chọn.
Chu (Phan Chu Trinh)	Châu (Phan Châu Trinh)	周: chu (# châu); 朱: chu (# châu).
chửi	rủa	chửi rủa.
chum, vại	lu, khạp
chuột sa chĩnh gạo	chuột sa hũ nếp
chuyện gẫu	tán dóc
chuyện nhảm	chuyện tàu lau (ba lơn)
chuyến xe	cuốc (danh từ)	tP: course.
cố	gắng	cố gắng.
cỗ bàn	tiệc tùng
cốc (nước) đá	(cái) tẩy
cốc rượu	ly rượu
cỗi	già	già cỗi.
cơm rang	cơm chiên
con giun	con trùng
con ngan	vịt xiêm
củ đậu, củ đỗ	củ sắn (nước)
củ sắn	khoai mì
cục tẩy	cục gôm	tP: gomme.
cười lộn ruột	cười bể bụng
cười tủm tỉm	cười mĩm chi
cương (Kinh Kim Cương)	cang (Kinh Kim Cang)	钢: cương (# cang). 金钢经: Kim Cương Kinh (# kinh kim cang).
cút xéo!	mày đi!
dạ dày	bao tử
dại	khờ	dại khờ, khờ dại.
đâm	lụi	đâm lụi.
đan cái rọ	làm giỏ tre
đần độn	lù khù, cù lần
đằng kia (ở)	đẳng (ở)
đánh chén (cầy tơ)	nhậu nhẹt (thịt chó)
đánh đàn	chơi đờn
đánh nhau	uýnh (oánh) lộn
đánh rắm	địt, xì hơi
đắt (tiền)	mắc (tiền)
đắt đỏ	mắc mỏ
dầu nhờn	dầu nhớt
đậu phụ	tàu hũ
dạy	bảo	dạy bảo.
dây (cao-su)	dây thun
đe	dọa	đe dọa.
đe dọa	bắt nạt	dọa nạt.
đèo (theo)	chở (theo)
đẹp, tốt, giỏi, chiến, cừ	ngon lành, bảnh
đi cầu	đi ỉa, đi đái	HV: đại, trung, tiểu tiện. Nb: ỉa, địt, đái.
đi chân chữ bát	đi hàng hai
đi chuyến tàu suốt	hết đường tương chao
đi phó hội	tới chung vui
đi về	đi dìa	Âm đầu V, ở phương ngữ Nam Bộ chỉ tồn tại trong chữ viết, không tồn tại trong phát âm: V – D – Gi đều phát âm thành D: “dzì ơi, cái dì dzậy hả dì?” (# dì ơi, cái gì vậy hả dì?)
đĩa	dĩa
điếm	đĩ	đĩ điếm.
điên	khùng	khùng điên, điên khùng.
điêu (lời nói)	tán (mà không thật)
địt (động từ)	đụ	làm tình.
dỗ	dụ	dụ dỗ.
đỗ (hạt)	đậu
đỗ (thi cử, xe)	đậu (thi cử, xe)
đồ đồng nát	đồ lạc xoong	tP: Lạc-xon (l’auction).
dở hơi (hành vi)	ba trợn
dọc mùng	bạc hà
đổi	thay	thay đổi, đổi thay.
dối (quanh)	chối (lòng vòng)
dọn	dẹp	dọn dẹp.
đón	rước	đón rước.
đòn hội chợ	bề hội đồng
đông khách	đắt khách
đồng xu	bạc cắc
dư	thừa	dư thừa.
du côn	du đãng
du thủ du thực	đá cá lăn dưa
đưa	rước	đưa rước.
đùa (giỡn)	(giỡn) chơi	đùa chơi.
đũa (xe đạp)	căm (xe)
dưa chuột	dưa leo
dùng	xài
đứng dạng chân	chàng hảng
được	đặng	vd: thà mất lòng anh, đặng bụng chồng.
đuổi	rượt	rượt đuổi.
duyên (tình)	tình (duyên)	tình duyên.
e thẹn	mắc cở
em chả!	hổng chịu đèn!
êm thắm	êm ru bà rù
gạt	lừa	lừa gạt.
gầy	ốm	gầy ốm.
ghê	sợ	ghê sợ.
giấm chua “cái ả”	bặm trợn “con kia”
giành	giật	giành giật.
giò (lụa)	chả (lụa)
giỡn hớt (hơi nhiều)	xạo (khó tin)
giúp	đỡ	giúp đỡ.
gọi lọ	kêu chai	chai lọ, lọ chai.
gọi tiền đồn	kêu chòi gác
gửi phong bì	gói bao thơ	hối lộ (hành vi).
hài lòng	ưng ghê	ưng lòng.
hãi quá	sợ ghê	ghê quá.
ham	muốn	ham muốn.
ham (làm, chơi…)	thích (làm, chơi…)	ham thích.
hãm phanh	(đạp) thắng
hàng mã	đồ dỏm
hao (mòn)	hư	hư hao.
hấp tấp vặt ngô	nhanh nhanh bẻ bắp	bắp ngô, ngô bắp.
hen (bệnh)	suyễn
hèn (sợ)	nhát	hèn nhát.
hết chỗ chê	hết sẩy
hổ	cọp
hô: cút xéo!	nói: mày đi!	cút đi!
hoa	bông, huê	bông hoa.
hoa đại	bông sứ
hoa dâm bụt	bông bụp
hoa nhài	bông lài
hoảng	sợ	hoảng sợ.
Hoàng Đế	Huỳnh Đế	黄: hoàng (# huỳnh);  黄帝: hoàng đế (# huỳnh đế). 皇帝: hoàng đế.
hồi hộp hãm phanh	trợn tròng đạp thắng
hòm (chứa đồ)	rương (đựng đồ)
hòm thư	hộp thơ
hôn (động từ)	hun
hỏng	hư	hư hỏng.
hống hách	làm tàng, làm phách
hợp (Liên Hợp Quốc)	hiệp (Liên Hiệp Quốc)	合: hợp (# hiệp).
hung (ác)	dữ (tợn)	hung dữ.
hụt hẫng	chới với	vd: không chỗ bám víu, không nơi nương tựa.
huy chương	mề đai	tP: médaille.
kê lều chõng	bắt vạc tre
kềnh (càng)	to (lớn)	to kềnh.
kênh kiệu	làm phách
kéo	co	kéo co (trò chơi).
khang	khương	康: khang (# khương).
khen giỏi mắng	nói chửi hay
khèo, chơi đểu	đá giò lái
khinh	khi	khinh khi.
khoác lác	xạo ke
khoái đi phà	thường qua bắc
khỏe	mạnh	khỏe mạnh, mạnh khỏe.
khuyên gượm lại	nhắc từ từ
khuỷu tay	cùi chõ
kiện	thưa	kiện thưa, thưa kiện.
kiết tường	cát tường	吉: cát (# kiết). 吉祥: cát tường (# kiết tường).
kiêu	chảnh
kim cương	hột xoàn
kính	kiếng
kinh doanh	mần ăn
kỳ	lạ	kỳ lạ, lạ kỳ.
la	rầy	rầy la, la rầy.
lác mắt	lé mắt
lãi	lời	lời lãi.
lải nhải	nói dai
làm (ăn)	mần (ăn)
làm bừa	ẩu (cẩu thả)
làm dáng	điệu (bộ)	dáng điệu.
làm lấy lệ	mần sơ sơ	vd: làm cho có.
làm thuê	làm mướn
lạng (vàng, bạc)	lượng (vàng, bạc)	两: lượng (# lạng).
láng bóng	láng cóong	光: quang (nghĩa là sáng), tiếng Quảng Đông đọc là cóong.
lang thang, vẩn vơ (đi)	lang bang (đi)
lánh mặt	trốn đi
lầu năm góc	ngũ giác đài	HV: ngũ giác đài. tV: lầu năm góc.
lệ (tuôn trào)	(chảy) nước mắt	đổ lệ.
lề mề	chậm lụt, lè phè
len lén ăn vèn	tròm trèm ăn vụng
lĩnh (nam)	lãnh (nam)	領: lĩnh (# lãnh).
lính thủy đánh bộ	thủy quân lục chiến	HV: thủy quân lục chiến. tV: lính thủy đánh bộ.
lọ	chai	chai lọ.
lợn	heo
lợn lòi	heo rừng
lông cừu (trừu)	len	tP: laine.
lốp xe	vỏ xe
lúi cúi	lui cui
lung tung	tùm lum
lười	làm biếng	lười biếng. Nb: làm “ò ơ dzí dzầu”.
luộm thuộm (không chỉnh tề)	bê bối
lý sự (ào ào)	cãi (bai bãi)
ma mãnh	ma lanh	tP: malin.
mặc áo quan	lết vô hòm
mặc cả	trả giá
màn	mùng	mùng màn.
mắng	rủa, chửi, la,	la mắng.
mang thai	có chửa, có bầu	có thai, mang bầu.
mất điện	cúp điện	tP: coupe, (couper: cắt).
mau	lẹ	mau lẹ.
máy bay lên thẳng	trực thăng (cơ)	HV: trực thăng cơ. tV: máy bay lên thẳng.
may rủi	hên xui
mê phiếm	thích đùa	mê thích.
mê sảng	mớ
mì ăn liền	mì gói
mì chính	bột ngọt
miến	bún tàu
mình ơi	cưng ơi
mộc nhĩ	nấm mèo
mối (duyên)	(làm) mai	mối mai, mai mối.
mời anh xơi!	ăn đi chú!
mồm	miệng	miệng mồm.
một mình (làm)	mình ên (làm)
một tấc lên trời, khoe khoang	nổ, nổ sảng	Nb: nổ banh xác; nổ banh ta lông.
mù	đui	đui mù.
mũ	nón
mũ ni che tai (thái độ)	trùm mền
mùi tàu (rau)	ngò gai
mừng tuổi (tiền)	lì xì	HV: 利市 lợi thị (Quảng Đông đọc là lì xì) (# 红包 hồng bao (bao đỏ).
muôi (đồ ăn)	vá (múc)
muộn	trễ	trễ muộn.
muốn (việc gì)	đòi (việc gì)	đòi muốn.
mướp đắng	khổ qua
nạo bằng gươm	thọt bằng kiếm	gươm kiếm.
nấu thịt cầy	thui (hầm) thịt chó
nem rán	chả giò
ném vào sọt rác	dục vô thùng rác
nến	đèn cầy
nếp cẩm	nếp than
ngã	té	té ngã.
ngăn chặn	ngăn ngừa	ngừa chặn.
ngang bướng, hung dữ	ba búa
ngất	xỉu	ngất xỉu.
ngày giỗ	ngày kỵ	kỵ giỗ.
nghe hơi nồi chõ	nghe lóm, đoán mò
Nghĩa (Quảng Nghĩa)	Quảng Ngãi	義: nghĩa. 廣義: Quảng Nghĩa (# Quảng Ngãi).
ngó	dòm	dòm ngó.
ngô	bắp
ngổ ngáo	ngang tàng
ngõ, ngách	hẻm	ngõ hẻm.
ngọt lịm	ngọt như mía lùi (lau)
người lái xe	tài xế, bác tài
ngượng, xấu hổ	quê
nguy khốn lánh mặt	điên rồ đi trốn
nhà quê, quê mùa	hai lúa
nhà tù	khám (đường)	vd: vào khám, ra tù.
nhắc môi giới	liền giới thiệu
nhại	nhái (giọng)
Nhậm (Ngô Thì Nhậm)	Nhiệm (Ngô Thời Nhiệm)	任: nhiệm (# nhậm). 時: thời (# thì).
nhảm (nói)	xàm (nói)
nhậm chức	nhiệm chức
nhảm nhí	tào lao
nhân	nhơn (nhơn nghĩa)	人, 仁: nhân (# nhơn). 仁義: nhân nghĩa (# nhơn nghĩa).
nhanh	lẹ	nhanh lẹ.
nhanh nhẩu đoảng	lanh chanh
nhặt	lượm	lượm nhặt.
nhìn	ngó	ngó nhìn.
nhớ mãi	nhớ hoài
ninh (nhừ), nướng (thịt)	hầm (gà hầm thuốc bắc), thui (thịt)
nói khoác, láo, phét, điêu	nói dóc, xạo, ba xạo
nói phét thành thần	dóc tổ
nói quá, khoe khoang	nổ
nói trổng (thế thôi)	bâng quơ (vậy đó)
nóng (lòng)	nôn	nôn nóng.
nóng (oi bức)	nóng (hầm)
nũng nịu	nhõng nhẽo
nước dùng	nước lèo, nước súp	tP: soupe (# súp).
nước hoa	dầu thơm
nuông chiều	cưng
ô	dù	ô dù: che chở (hành vi).
ô mai	xí muội
ô tô	xe hơi	tP: auto.
ốm	đau, bệnh, bịnh	ốm bịnh. mTr: đau.
ốm	gầy	ốm gầy, gầy ốm.
ông ba bị (chín quai)	ông kẹ
ông/bà nội, ông/bà ngoại	nội, ngoại
phá	quậy	quậy phá.
phải lòng	thương, yêu ai	Nb: chịu đèn.
phanh	thắng (xe)
phí	uổng	uổng phí.
phí tổn	hư hao
phố	đường	đường phố.
phòng	ngừa	phòng ngừa.
phủ phê trùm chăn	no đủ đắp mền	chăn mền.
phúc	phước	福: phúc (# phước).
quả	trái
quả bóng	trái banh	tP: balle.
quá dại, dại quá	ngu ghê	ngu dại.
quả dứa	trái thơm	Nb: trái khóm; mTr: trái gai.
quả hồng xiêm	trái sapôchê	tP: sapotier.
quá là ngon	ngon bá chấy
quả mận	trái mận Bắc	vd: mận Hà Nội.
quả na	mãng cầu
quả quất	trái tắc
quả roi	quả mận
quả táo	trái bom / bôm	loại táo Mỹ, tA: apple. tP: pomme.
quả, hoa quả	trái, trái cây
quần cụt	quần đùi	quần sọt, tA: short (ngắn).
quần lĩnh	quần lãnh
quan tài, áo quan	hòm (người chết)
quậy sướng phê	rên đã quá!
quở gầy	than ốm	gầy ốm.
quý nhân	quới nhơn	Nb: quới nhơn phù trợ. 貴人: quý nhân (# quới nhơn).
rách việc	phiền phức
răm, lốp xe	vỏ, ruột xe
rang (rang thịt)	chiên (chiên thịt)
rảnh	rỗi	rảnh rỗi.
rau diếp	cải sà lách
rau húng	rau thơm
rau mùi	ngò (rí)
rau ngò om	rau ngổ
rau rút	rau nhút
rẽ	quẹo	Nb: cua.
rét (thời tiết)	lạnh	rét lạnh.
rớt	rơi	rơi rớt.
rủa “đồ phải gió”	la “tên cà chua”
ruốc (động từ)	chà bông	thực ra cách làm ruốc và chà bông là khác nhau.
rượu mía	rượu rum	tP: rhum.
rượu nếp cái	cơm rượu
rượu trắng	rượu đế
sáng	tỏ	sáng tỏ.
say	xỉn	say xỉn.
say mèm, say túy lúy	say xỉn
sinh mệnh	sanh mạng	生: sanh (# sinh); 命: mệnh (# mạng). 生命: sanh mệnh (# sinh mạng; # sanh mạng).
sơn (núi)	san (giang san)	山: sơn (# san). HV: 江山 giang sơn (# giang san). tV: sông núi.
sửa	chữa	sửa chữa.
sướng làm sao đâu	đã đời
súp-lơ	bông cải
súy (nguyên súy)	soái (nguyên soái)
tắc đường	kẹt xe
tách rượu	ly rượu	tP: tasse (#tách).
tán gái, (cua gái)	o mèo
tầng 1, tầng 2, tầng 3	từng trệt, lầu 1, lầu 2
tập	dượt	tập dượt.
tập bơi	đi lội	bơi lội.
tất	vớ
tàu phớ	tàu hủ non
tệ	tồi	tồi tệ.
thả (câu)	giăng (câu)
thái (động từ); thái sơn	xắt; thới sơn (san)	泰山: thái sơn (# thới sơn; # thới san).
thằn lằn	rắn mối	dễ nhầm lẫn: thằn lằn: nhỏ; rắn mối: lớn hơn.
thanh toán	tính tiền
tháo dạ (bệnh)	tiêu chảy
thắp nến	đốt đèn cầy
thế	thay	thay thế.
thẹn	mắc cở
thi ca	thơ ca	詩: thi (# thơ); 詩歌: thi ca (# thơ ca). 書: thư (# thơ).
thi trượt	thi rớt
thìa	muỗng	thìa muỗng.
thích	ưa, khoái	ưa thích.
thích cứ vồ	ưng là chụp	ưng thích, vồ chụp.
thịt ba chỉ	thịt ba rọi
thoái	thối	退: thoái (# thối). vd: Tiến thoái lưỡng nan (进退两难).
thối	thúi, thúi rùm
thông gia	xui gia
thụ	thọ	授: thụ (# thọ). HV: 教授giáo thụ (# giáo thọ).  tV: giảng sư.
thủ đoạn	mánh mung
thủ lĩnh	thủ lãnh	首领: thủ lĩnh (# thủ lãnh). 领導: lĩnh đạo (# lãnh đạo).
thủ lợn	đầu heo
thuê	mướn	thuê mướn, mướn thuê
thui thủi kéo xe lôi	một mình đạp xích lô
thùng sắt (tây)	thùng thiếc
thương	yêu	thương yêu, yêu thương
thượng nguyên	thượng ngươn	上元: thượng nguyên (# thượng ngươn = ngày rằm tháng giêng âm lịch). vd: trung ngươn = ngày rằm tháng bảy âm lịch; hạ ngươn = ngày rằm tháng mười âm lịch. 上中下 : thượng trung hạ (# trên, giữa, dưới).
thủy triều dâng, thủy triều hạ	nước lớn, nước ròng
thuyền thúng	vỏ lãi
thuyền, đò	ghe, xuồng
tiềm thủy đỉnh	tàu lặn, tàu ngầm	HV: tiềm thủy đỉnh. tV: tàu lặn (ngầm).
tiến	tấn (tấn công)	進: tiến (# tấn).
tìm	kiếm	tìm kiếm
tính (họ) bá tính	tánh (bá tánh)	姓: tính (# tánh = họ). 性: tính (# tánh); vd: tính tình (# tánh tình).
to	bự	to bự.
tòa nhà trắng	(tòa) bạch cung, bạch ốc.	HV: 白宫bạch cung. tV: nhà trắng.
tời kéo	cần cẩu
tối mò	tối thui
tốt (quân cờ)	chốt (cờ tướng)
trả lại tiền thừa	gởi lại tiền thối
trái khoáy, ngược đời	cắc cớ
tránh	né	né tránh, tránh né.
trẻ con	con nít
trèo cao	nghèo mà ham
trêu (ghẹo)	giỡn, chọc	trêu chọc, trêu ghẹo.
trông	chờ	trông chờ, chờ trông.
trông	coi	trông coi.
trứng (gà, vịt, chim)	hột (gà, vịt)
trường an	tràng an	長: trường (# tràng); 長安: trường an (# tràng an).
tức chết đi được	tức thấy mồ
tức như bò đá, tức lộn ruột	tức cành hông
túi (nhựa)	bịch, bọc
tùng (tùng bách)	tòng (tòng bá)	松柏: tùng bách (# tòng bá).
tưng tửng, lúc vầy lúc khác	ba hồi
tuôn vào hòm	bỏ trong rương	hòm rương.
tuyển	mộ	tuyển mộ.
uống bia, rượu	nhậu
vâng (gọi dạ, bảo vâng)	dạ	vâng dạ, dạ vâng.
vành xe	niềng
vào (trong, nhà)	vô (trong, nhà)
vào ô tô	vô xế hộp
vào tù, ở tù	xộ khám
vay	mượn	vay mượn, mượn vay.
vẽ chuyện	bày đặt
vén búi tóc	bới tóc lên
véo	ngắt, nhéo
ví	bóp
vì	tại	tại vì.
vồ	chụp
vỡ	bể
vô duyên, nhạt như nước ốc	lãng nhách
vớ vẩn	tào lao
vờ vịt lá mơ	thẳng thừng lá thúi địt	Nb: giả đò, làm bộ. vd: mày biết Hùng phải lòng con Hồng vậy mà vờ vịt không biết!
vũ (đài, khí, trang)	võ (đài, khí, trang)	武: vũ (# võ).
vua bia bọt	chúa la ve	tP: la bière.
vừng	mè
vuốt (tường vi)	rờ (bông bụp)	rờ vuốt.
xe ba bánh	(xe) xích lô	tP: cyclo.
xe máy	xe (Honda), mô tô	tP: motocyclette.
xe ngựa	xe thổ mộ
xì dầu	nước tương
xích xe	sên xe	tP: chaine.
xin (yêu cầu)	kêu (thỉnh nguyện)	kêu xin.
xô (nước)	thùng
xoè ô	mở dù	xòe mở; ô dù.
xơi tái	ăn sống
xưa lắm rồi	xưa như trái đất
xúi quẩy	xui, xui tận mạng
xuống dốc không phanh	đời tàn trong ngõ hẹp
xuýt xoa “Cái Hồng xinh cực!”	trầm trồ “Con Hồng đẹp hết chê!”	xinh đẹp.

Làn gió “lạ”!

Sự du nhập những từ ngữ nước ngoài vào ngôn ngữ Việt có mặt tích cực: là làm phong phú, đa dạng thêm tiếng Việt; nhưng sử dụng những tiếng nước ngoài, đã có từ (ngữ) tương đương trong tiếng Việt thì liệu có nên chăng? Đó là kiểu lai căng, kiểu “ba rọi”!!?? Khi nói và viết tiếng Việt lại chen vào tiếng Anh, tiếng Pháp… Phải chăng đây là hiện tượng “tiêu cực” và đi ngược lại với lời dạy của Ông Cha: ρhải giữ gìn vẻ đẹρ, trong sáng của tiếng Việt?

Ngẫm nghĩ: Từ lai căng tới mất gốc – vong bản mấy hồi!

Tiếng nước ngoài (vay mượn)	Từ tương đương đã có trong tiếng Việt	Ghi chú
ăn mặc hot	ăn mặc hở hang, khiêu dâm	hot (girl, boy, body)
ảnh nude	ảnh lõa thể, trần truồng	nude
áp phích	bích chương	affiche
audio video	âm thanh, hình ảnh	audio video
băng rôn	biểu ngữ	banderole
bị stroke	đột quỵ, tai biến mạch máu não	stroke
bikini	áo tắm hai mảnh	bikini
bình ắc quy	bình điện	accus
boong ke	hầm ngầm, hầm trú ẩn	bunker
break news	tin mới nhận, tin đáng chú ý	break news
ca nô	xuồng máy	canot
camera	máy ảnh, máy thu hình	camera
căng tin	nhà ăn, quán ăn (tập thể)	cantine
clip	đoạn băng, đoạn phim ngắn	clip
club	câu lạc bộ	club
composite	hợp chất, vật liệu tổng hợp (hỗn hợp)	composite.
cua rơ	tay đua	coureur
đá penalty	đá phạt đền	penalty
đánh bóc	(đấu) quyền Anh	boxing
đi tour	du lịch	tour
fan	người ái mộ	fan
festival	ngày hội	festival
gay, les	đồng tính nam, bê đê đồng tính nữ, ô môi	gay (homosexual) lesbians
gôn	khung thành	goal
hot girl	gái (ăn mặc) hở hang	hot girl
hot line	đường dây nóng, thông báo khẩn cấp	hot line
hot news	tin nóng, tin hấp dẫn	hot news
làm cú đúp	làm bàn hai trái, thắng hai trái	coup double
lô cốt	pháo tháp, đồn canh	blockhaus
logic	thuận lý, đạt tình	logic
logo	huy hiệu, nhãn hiệu	logo
ma két tinh	tìm kiếm khách hàng, chiêu khách	marketing
mát xa	đấm bóp	massage
máy ATM	máy rút (chuyển) tiền tự động	ATM
mít tinh	tập họp, biểu tình	meeting
mô đun, part	cơ phận phụ, bộ phận rời	module, part
nốc ao	hạ đo ván	knock-out
ô tô	xe hơi	auto
phone	điện thoại	phone
resort	khu nghỉ mát, khu tịnh dưỡng	resort
sex	tình dục, làm tình	sex
sex tour	du lịch mua dâm	sex tour
sô	nhạc hội, buổi trình diễn	show
sốc	bàng hoàng, sửng sốt	shock
solo	hát một mình, dẫn bóng một mình	solo
stress	căng thẳng (thần kinh)	stress
sút	đá (bóng)	shoot
tiêm vắc xin	chích ngừa	vaccine
top ten	mười vị trí đứng đầu	top ten
trái sơ ri	trái anh đào	cherry
tuổi teen	tuổi vị thành niên	teenage, tuổi từ 13 đến 19.
vi rút	vi khuẩn, siêu vi (trùng)	virus
visa, passport	hộ chiếu, giấy thông hành (xuất nhập cảnh)	visa, passport
World Cup	giải bóng đá thế giới	World Cup
xe container	xe thùng, xe kiện hàng, xe vận tải nặng	container
xì căng đan	chuyện tai tiếng	scandal

Một số từ (ngữ) hay (bị) dùng sai trong tiếng Việt

Trong ngôn ngữ giao tiếp và hành chính của người Việt hiện nay, nhiều từ đã bị sử dụng không chính xác, bị biến nghĩa hoặc ghép từ một cách “kệch cỡm”. Điều này thể hiện tư duy tạm bợ và tinh thần thiếu trách nhiệm trong sử dụng ngôn từ. Việc đưa ra những khái niệm không chính xác này tạo thành một thói quen; chấp nhận sự mù mờ trong định nghĩa từ, dễ gây hiểu lầm và tranh cãi, khiến cho văn bản kém tính chuẩn xác.

Từ đầu thế kỷ 20, do ảnh hưởng của tiếng Pháp, ngôn ngữ Việt dần dần được minh bạch về từ vựng nên ngày càng sáng sủa và rõ nghĩa. Nay có vài biểu hiện rối rắm về từ vựng và trở nên tối tăm; có lẽ do không nắm vững sự khác biệt về cấu trúc, văn phạm của chữ Hán và chữ Việt. Đây là một vài từ ngữ chúng tôi sưu tầm, liệt kê vài trường hợp sử dụng từ sai trong tiếng Việt hiện nay.

Thường dùng (Sai)	Nghĩa đúng	Ghi chú
chung cư 終居	chúng cư 衆居là nơi nhiều người ở chung.	– Chung cư 終居 không phải là nơi nhiều người ở chung mà là nơi ở cuối cùng, tức là mồ chôn hay nghĩa địa.
Đảo từ kép bừa bãi và không cần thiết. vd: xa xót	xót xa.	Đảo từ như thế là bừa bãi, chẳng được lợi ích gì. Với văn vần thì có thể tạm chấp nhận sự đảo từ cho hợp thi luật; nhưng với văn xuôi thì không thể đảo từ một cách “vô tội vạ” được. vd: Nguy hiểm / hiểm nguy; đơn giản / giản đơn; khai triển / triển khai; bảo đảm / đảm bảo; minh chứng / chứng minh; biệt ly / ly biệt; tranh đấu / đấu tranh; xúc cảm / cảm xúc; quang vinh / vinh quang; kinh hoảng / hoảng kinh; ái ân / ân ái …(chữ in nghiêng là từ HV) vd: từ chối / chối từ; bền vững / vững bền; phục hồi / hồi phục; tha thướt / thướt tha; thẩn thờ / thờ thẩn; thơ ngây / ngây thơ…
độc lập獨立	độc lập tự chủ獨立自主	– Độc 獨 là riêng một mình, lập 立 là đứng. 獨立: đứng riêng rẻ một mình, không đứng chung với ai cả. –  Nếu dùng để diễn tả tình trạng của một quốc gia không lệ thuộc nước khác, phải là độc lập tự chủ.
giải phóng (mặt bằng)	giải tỏa.	Giải phóng 解放 là từ thường dùng trong lĩnh vực chính trị (tư tưởng) để chỉ công cuộc cởi bỏ áp bức, trói buộc cho con người. Nhiều người lại dùng một cách sai lầm từ nầy cho vật chất. vd: giải phóng mặt bằng là sai; phải là giải tỏa mặt bằng.
góa phụ	– đàn bà góa. – quả phụ 寡 妇	– Sai, vì không phân biệt được tiếng Hán Việt với tiếng thuần Việt (tiếng Nôm). – tính từ góa là tiếng Nôm, không thể đặt trước danh từ phụ (HV) được.
hạt nhân phản ứng hạt nhân	hạch tâm核心 phản ứng hạch tâm	– Hạch 核 là cái hạt, tâm 心 là cái lõi hay cái nhân bên trong. Hạch tâm là cái nhân của hạt. – Phản ứng nhân hạt. – Phản ứng 反应hạch tâm 核心 .
hôn phu, hôn thê (chỉ người chồng, người vợ là thừa).	chồng, vợ	– Hôn là cưới 婚 (có nghĩa đã bao hàm: chữ phu và chữ thê) hôn nhân là 婚姻. -昏夫, 昏妻hôn phu, hôn thê là nguời chồng u mê, người vợ u mê. – Hôn quân 昏君 là nhà vua u mê.
huyền thoại玄話 (quá khứ, lịch sử…) vd: Huyền thoại về Con Rồng Cháu Tiên, Thánh Gióng…	thần tượng   vd: Thần tượng (bóng đá) Pele.	– Huyền 玄 là màu đen, nghĩa bóng là sâu xa, mờ ảo, không có thực. Thoại 話 là câu chuyện. Vậy huyền thoại là câu chuyện mờ mờ ảo ảo, không có thực, do truyền miệng mà ra. – Thần tượng 神像 là nhân vật tiếng tăm được mọi người tôn sùng trong hiện tại, còn hiện hữu…(# 偶像ngẫu tượng).
khả năng可能 vd: Hôm nay, khả năng trời không mưa. Khả năng con chó nầy sẽ chết vì bệnh…	có thể vd: Hôm nay, trời có thể sẽ mưa. Có thể con chó nầy sẽ chết vì bịnh…	– Khả năng 可能 là năng lực của con người, có thể làm được việc gì đó. – Khả dĩ 可以là có thể. – Nhầm lẫn giữa hai từ khả năng 可能 (capacité, capable) với khả dĩ 可以 (possibilité, possible).
phong kiến封建	quân chủ chuyên chế 君主专制, trung ương tập quyền 中央 集权	– Phong kiến gồm 2 chữ phong tước 封爵 (ban quan tước) và kiến địa 建地 (ban đất để dựng nước). Chế độ nầy chỉ hiện hữu ở đời nhà Chu bên Trung Hoa, với nước của thiên tử và nước của các chư hầu; từ nhà Tần trở đi thì chế độ phong kiến bị bãi bỏ và được thay bằng chế độ trung ương tập quyền. – Việt Nam chưa bao giờ có chế độ phong kiến mà chỉ có chế độ quân chủ chuyên chế. Gọi chế độ quân chủ ở nước ta bằng từ phong kiến là sai.
quá trình過 程 vd: Quá trình thực hiện công tác sắp tới của tôi là sẽ rất thuận lợi.	tiến trình 進 程 vd: Tiến trình thực hiện công tác sắp tới của tôi là sẽ rất thuận lợi.	– Quá 過 là đã qua, trình 程 là đoạn đường. Quá trình là đoạn đường đã đi qua. – Tiến trình, đúng cho cả 3 thì quá khứ, hiện tại và tương lai.
quốc giỗ	ngày giỗ cả nước.	– Ngày giỗ là kỵ nhật 忌日. Ở miền Trung, người ta gọi ngày giỗ là ngày kỵ. vd: “Ngày giỗ tổ Hùng Vương là ngày quốc giỗ” là thừa. – Ngày giỗ tổ….. là đủ.
sát nhập	sáp nhập插入	Chiết tự chữ 插: bên trái là bộ THỦ 手 (扌) là tay; bên phải trên là chữ 禾HÒA là lúa, hạt thóc; bên phải dưới là chữ 田ĐIỀN là ruộng. Động tác cấy lúa xuống ruộng của nhà nông được thể hiện qua chữ 插SÁP. Ví dụ: 插秧SÁP ƯƠNG: cấy mạ. Sát nhập là vô nghĩa.
tặc 賊 đạo盜	ăn cướp. ăn trộm.	– Tặc 賊có nghĩa là ăn cướp; đạo 盜có nghĩa là ăn trộm. vd: Đạo văn 盜文 là ăn trộm văn của người khác. Sơn tặc山賊 là bọn cướp hoạt động ở vùng núi rừng.
tích cực, tiêu cực積極, 消極	– hăng say, chủ động. – làm cho có, ù lì.	– Tích cực, tiêu cực tự nó không có sẵn tính chất tốt hay xấu mà chỉ ấn định cường độ của hành động mà thôi.
triều cường潮強 cường triều 強潮	– con nước đang lên. – con nước lớn.	Cường triều 強 潮 gồm tính từ đứng trước danh từ thì tương đương với một danh từ và có nghĩa là con nước lớn. Triều cường 潮 強lại là một mệnh đề gồm một danh từ triều và một động từ cường và có nghĩa là con nước đang (lớn) lên.
X quang	tia X	Về ngữ pháp, quang là tiếng chính, X là tiếng bổ nghĩa. Đặt tiếng bổ nghĩa trước tiếng chính là sử dụng văn phạm Hán Việt. Dùng lối văn phạm nầy thì cả 2 chữ đều phải là tiếng Hán Việt. Ở đây X là một mẫu tự latin thì không chuẩn.
yếu điểm 要点 vd: – Lớp trưởng, nhóm trưởng.       – Siêu rẻ, siêu bền.       – Vi sóng. Chữ in nghiêng là từ HV, chữ in thường là (tV) từ thuần Việt.	điểm quan trọng. vd: – Trưởng lớp, trưởng nhóm.       – Rất rẻ, rất bền.       – Vi ba (sóng ngắn).	HV: Yếu điểm 要点 là chỗ quan trọng của sự việc; vùng đất quan trọng cần phải giữ gìn. tV: Điểm yếu: điểm kém; chưa đạt yêu cầu. Điểm yếu: là từ kép, gồm 2 tiếng đơn ghép theo văn phạm Việt có nghĩa là cái điểm không mạnh. Có người đem đảo ngược lại thành yếu điểm theo văn phạm Hán Việt thì lại có nghĩa hoàn toàn khác hẳn. Yếu điểm ≠ điểm yếu. – Nếu từ (đôi, kép) là từ Hán Việt thì nên dùng hai từ đều là từ HV, như yếu điểm. Không nên gán ghép từ HV cộng với (tV) từ thuần Việt, có vẻ miễn cưởng!

Bản sưu tập trên chắc chắn còn nhiều thiếu sót, kính mong quý bạn đọc xin vui lòng góp ý, chỉnh sửa thêm; hầu bổ sung, hoàn chỉnh cho gia tài ngôn ngữ Việt Nam. Tiếng Việt ngày càng giàu đẹp, trong sáng. Không phụ lòng Ông Cha ta đã dày công gìn giữ và sáng tạo. Cảm ơn nhiều.

***

Trích dẫn từ cuốn: “tự học Hán Văn theo phương pháp mới” Kỳ Thanh biên soạn đầu năm 2020.

Kỳ Thanh trích dẫn và biên tập, tháng 7 năm 2021.

Source: https://nghiencuulichsu.com/2021/08/03/tieng-viet-giau-dep/