Cũng những thằng nịnh hót

Bà Phạm Thị Nhu, vợ Hữu Loan kể :” Chúng tôi nuôi 10 đứa con thật vô cùng vất vả, ông nhà tôi đi thồ đá, tôi làm 2 sào ruộng, lại xay bột làm bánh bán ở chợ. Hôm nào bán ế là gánh về một gánh nặng, cả nhà ăn trừ bữa. Tôi cứ xào một xoong to toàn các thứ rau, các con đi học về là nhào vào múc ăn thay cơm. Ba đứa trai lớn thì hàng ngày phải dậy từ 3 giờ sáng, kéo 3 chuyến xe cải tiến từ trên núi xuống hồ cách 2 cây số bán cho các thuyền, rồi mới ăn vội bát cơm độn, để chạy bộ 7 cây số đi học .”

Các con của Hữu Loan gần như không có ai vào được đại học, vì lý lịch của 1 kẻ “nhân văn”. Một người con đủ điểm đi học nước ngoài cũng không được đi học. Ông đã bị biết bao người thân trách cứ. Nhưng, khi quyết định rời bỏ Hà Nội, Hữu Loan đã nói với vợ :

- Thôi thì bà và các con chịu khổ, để cho tôi được sông lương thiện. Tôi mà chịu khó hót thì nhà lầu, xe hơi sung sướng đấy, nhưng tôi không làm được .

Ông giải thích : Làm nhà văn khó lắm. Viết vừa lòng nhà nước thì dân chửi, viết vừa lòng dân thì đi tù như chơi. Thôi tôi về đi cày .

 

1956, Hữu Loan tham gia Nhân Văn Giai Phẩm. Trong thời kỳ này, bài thơ nổi tiếng xác định phong cách Hữu Loan là bài Cũng những thằng nịnh hót đăng trên Giai Phẩm Mùa thu, tập I:

Cũng những thằng nịnh hót

Dưới thời kỳ Pháp thuộc

Những thằng nịnh hót nghênh ngang

Lưng rạp trước quan Tây

Bắc vợ như thang

Chân trèo lên danh vọng

Đuôi vợ chúng đi

Lọt theo đầu chúng

Bao nhiêu nhục nhằn;

Nhục mất nước muôn phần

Nhục cùng đất nước

với những thằng nịnh hót

Một điều đau xót

Trong chế độ chúng ta

Trong chế độ dân chủ cộng hoà

Những thằng nịnh còn

thênh thang

đất sống

Không quần chùng, áo thụng

Không thang đàn bà

Nhưng còn

thang lưng

thang lưỡi

Những mồm

không tanh tưởi

Ngậm vòi đu đủ

Trợn mắt

Phùng mang

Thổi vào rốn cấp trên

“Dạ, dạ, thưa anh…

Dạ, dạ, em, em…”

Gãi cổ

Gãi tai:

… anh quên ngủ

quên ăn

nhiều quá!

Anh vì nước

vì dân

hơn tất cả

từ trước đến nay

Chân xoa

và xoa tay,

Hít thượng cấp

vú thơm

như mùi mít

Gọi như thế là

phê bình cấp trên

kịch liệt

Gặp cấp trên chủ quan

Mũi như chim vỗ cánh

Bụng phềnh như trống làng:

Thấy mình

đạo đức

tài năng

hơn tất.

Như thế là chết rồi:

Quân nịnh

tha hồ lên cấp

Như con gì nhà gác lên thang

Còn muốn lên thủ trưởng cơ quan

Còn đi đây

đi đó

Lưỡi và lưng

Lắm chằng gian khổ

Chúng nó ở đâu:

Thối thóc thuế

Mục kho hàng

Phong trào suy sụp

Nhân dân mất cắp

đang giữa ban ngày

To cánh và to vây

Những ai

không 
nịnh hót

Đi, mang cao

liêm sỉ con người

Chúng gieo hoạ gieo tai

Kiểm thảo

hạ tằng

Còn quy là phản động!

Có người

đã chết oan

vì chúng

Vẫn thiết tha yêu chế độ

đến hơi thở cuối cùng

Nguy hiểm thay,

Thật khó mà trông:

Chúng nó nguỵ trang

Bằng tổ chức

bằng quan điểm nhân dân

bằng lập trường

chính sách

Chúng nó

còn thằng nào

Là chế độ ta

chưa sạch

Phải làm tổng vệ sinh

cho kỳ hết

mọi thằng

Những người

đã đánh bại

xâm lăng

Đỏ bừng mặt

vì những tên

quốc xỉ

Ngay giữa những thời nô lệ

Là người chúng ta

không ai biết

cúi đầu.

(9-1956) Sau cuộc thanh trừng năm 1958, Hữu Loan không bị đi cải tạo, có lẽ vì ông không ở trong danh sách được coi là "đầu sỏ". Hữu Loan tự ý bỏ về Thanh Hoá, ông đi thồ đá, bà làm ruộng và làm bánh, nuôi 10 người con. Không còn liên hệ gì với chính quyền nữa. Khi bị công an phiền nhiễu, ông đánh cả công an.

Hữu Loan là một trong những khuôn mặt trực tính và bất khuất nhất trong Phong Trào Nhân Văn Giai Phẩm.

Source Internet.