Xông đất nhà thơ Tố Hữu

Phùng Quán

Sáng mồng một tết năm Canh Ngọ. Như thường lệ, vợ chồng chúng tôi xuất hiện vào lúc 9 giờ sáng, đến chúc tết các gia đình họ hàng nội ngoại. Năm đó, chúng tôi quyết định xông đất đầu tiên gia đình nhà thơ Tố Hữu.

Trong mối liên hệ gia tộc, tôi gọi nhà thơ bằng cậu. Theo phong tục miền Bắc tôi phải gọi bác, vì nhà thơ là anh em cô cậu ruột với mẹ tôi. Cậu là con út trong gia đình, hàng cháu chúng tôi vẫn quen gọi là cậu út. Mọi năm, trên đường đi chúc tết, tôi vẫn thường gặp xe ngang qua trước cổng biệt thự của nhà thơ trên đường Phan Đình Phùng. Cảnh tượng tưng bừng tấp nập trước cổng biệt thự tôi không tả nổi; chỉ đoán chắc cả Hà Nội cũng chỉ dăm bảy nhà sánh kịp thôi. Ô tô con đủ hình dạng, màu sắc, nhãn hiệu, choáng lộn như vừa xuất xưởng, đỗ một dàng san sát. Những bó hoa tươi thật lớn, thật rực rỡ, được đưa từ trên xe xuống... Công an mặc lễ phục đi lại dọc vỉa hè. Lính cảnh vệ oai nhiêm bồng súng đứng gác bên cổng sắt đồ sộ. Người ra người vào nườm nượp mặc toàn đồ lớn, nết mặt hồng hào rạng rỡ, đầy vẽ trịnh trọng có pha chút cúm núm. Ngang qua đó không hiểu sao tôi cứ có cảm giác sờ sợ, đầu không khiến mà chân cứ tự động đạp xe dạt qua phía bên kia lề đường.

Nhưng tết này; trước cổng biệt thự của nhà thơ quang cảnh vắng teo. Không có chiếc ô tô con nào, không công an cũng chẳng lính cảnh vệ. Cái cổng sắt mọi ngày nom như hẹp hẳn lại, hai cánh cửa khép hờ, ai vào cứ việc đẩy cửa mà vào y như thể dân thường. Hai vợ chồng tôi xuống xe đạp đứng tần ngần một lúc trước cổng sắt.

.....Dấu xưa xe ngựa hồn thu thảo

Nền cũ lâu đài bóng tịch dương...

Hai câu thơ của bà Huyện Thanh Quan bỗng đột ngột hiện ra trong trí nhớ của tôi với toàn bộ vẽ đẹp u trầm và sâu sắc đếm kinh người của nó.

“Tết này là đúng ba mươi hai cái tết anh không đến chúc Tết cậu” - tôi nói với vợ, tay khẻ khàng đẩy cánh cổng sắt. Chúng tôi dắt xe qua khoảng sân lốm đốm những mảnh rêu, dựa xe vào tường dãy nhà ngang dài tít tắp, cuối dãy nhà là ga-ra ô tô. Dãy nhà ngang này, mới năm ngoái năm kia, còn người ra người vào tấp nập, vang vang tiếng chuông điện thoại, tiếng “A lô tôi nghe đây”, tiếng máy chữ lách cách liên hồi; trong ga-ra ngự một chiếc ô tô choáng lộn, nhìn thẳng ra cổng với cặp mắt đèn pha sáng quắc, uy nghi. Bây giờ các cửa phòng đều đóng kín, trong ga-ra đậu một chiếc xe con nhỏ thó, màu trắng đục.

Tôi bâng khuâng đưa mắt nhìn cây táo già và cây hồng tơ đứng sắt bên rào sắt trước tiền cảnh biệt thự. Đây là hai cái cây nỗi tiếng đã đi vào thơ “Cây táo đầu hè rung rinh quả ngọt” “Quả son nhún nhẩy đèn lồng cành tơ”. Nhìn cây tôi bỗng chạnh nhớ tới anh lính trẻ thương binh Hoàng Cát viết văn. Chỉ vì cây táo này mà đã có lần anh phải mang hoạ vào thân. Anh viết chuyện thiếu nhi “Cây táo ông Lành” và đã bị trừng phạt vì đã  có dụng ý nói xấu cán bộ lãnh đạo cao cấp. Giá hồi đó anh đổi thành “cây nhót hoặc cây ổi ông Lành” chắc đã không phải khổ. Tôi nghĩ vậy mà thầm tiếc cho anh. Chúng tôi bước vào phòng khách rộng lớn, thấy nhà thơ đang tiếp mấy vị khách ăn mặc xuyềnh xoàng như chúng tôi, trong đó có một phụ nữ đứng tuổi, gương mặt thanh thoát, sắc sảo, cởi mở, sau đó tôi được biết người phụ nữ này là chị Nẻ vợ đồng chí Võ Chí Công.

“Thưa cậu, năm mới vợ chồng cháu xin đến chúc Tết, mừng tuổi cậu mợ và các anh chị...” Sau ba mươi hai năm không gặp lại mà vẫn nhận ra tôi. “Vợ chồng Phùng Quán - nhà thơ nói như muốn giới thiệu luôn với mấy người khách - Sao lâu nay chau không đến cậu?” Giọng nhà thơ ân cần, có pha chút trách cứ của bậc bề trên.

Tôi thoáng một giây bối rối, nhưng nhờ mấy chén rượu xuân trước lúc xuất hành, nên đầu óc trở nên mẫn tiệp. “Thưa cậu – tôi chấp tay cung kính, ý thức sâu sắc rằng tôi không chỉ nói riêng với nhà thơ mà còn với cả khách khứa đang có mặt - Cháu biết như vậy là rất có lỗi với cậu, nhưng mong câu hiểu cho. Trước đây, lúc cậu còn là uỷ viên Bộ Chính Trị, phó Thủ Tướng thứ nhất, cháu đến chỉ với một mục đích duy nhất là để thăm chúc Tết cậu mợ, nhưng bạn hữu và những người quen biết cháu sẽ đinh ninh Phùng Quán đến để cầu cạnh xin xỏ Tố Hữu điều gì, và Tố Hữu gọi Phùng Quán đến để sai bảo điều gì. Tấm lòng thật của cháu dù có biện minh đến ngàn lần cũng chẳng ai tin. Miệng lưỡi thế gian dữ dằn lắm cậu ạ. Ai biết đâu mà ăn cỗ!. Bây giờ mọi việc đã xong rồi, vợ chồng cháu lại đến chúc Tết cậu mợ...”.

Nhà thơ nhìn tôi với ánh mắt vừa thương mến vừa cười cợt. “Thôi, được rồi. Hai vợ chồng ngồi xuống đây - nhà thơ chỉ hai cái ghế trống sát bên cạnh. Tôi là anh của mẹ Phùng Quán” - nhà thơ giới thiệu tôi với mấy người khách trong đó có anh Hồ Ngọc Đại nhà giáo dục cách tân nổi tiếng. Chúng tôi niềm nở bắt tay nhau. “Cậu có đọc bài thơ Đêm Nghi Tàm đọc Đỗ Phủ cho vợ nghe đăng trên Sông Hương - nhà thơ nói - Bài thơ được lắm”. Tôi thực sự ngạc nhiên trước lời khen về bài thơ đó. Đến chúc Tết nhà thơ tôi ngại nhất chuyện này. Tôi thầm hy vọng nhà thơ chưa đọc.

... Em ơi nếu Tử Mỹ - nhà ở rộng mười gian - rào sắt với cửa son - thềm cao đá hoa lát - chắc ông không thể làm - mưa thu mái nhà tốc... Những câu thơ như thế có thể làm nhà thơ nghĩ rằng có sự án chỉ cá nhân... Lời khen bất ngờ này toát ra vẻ đẹp trong trắng trong tâm hồn nhà thơ: với thơ bao giờ cũng hoàn toàn vô tư.

Nhân nhắc đến chuyện thơ, chị Nẻ bỗng dừng câu chuyện với người khách ngồi cạnh, quay sang hỏi nhà thơ với giọng thẳng thắn bộc trực: “Sao lâu nay anh ít làm thơ thế? Anh đừng để tầm gì nhiều những chuyện đã qua. Tôi nói thật, mất đi mười ông Phó Thủ tướng thứ nhất tôi chẳng tiếc bằng mất một nhà thơ như anh. Tuổi thanh niên, tôi lao vào hoạt động cách mạng một phần cũng do đọc thơ anh. Ngày đó, bai nhiêu bài thơ trong tập Từ ấy tôi thuộc làu làu. Hồi bí mật, bọn mật thám bắt tôi, chúng nó tra tấn treo ngược tôi lên, bắt tôi khai báo. Tôi trả lời chúng bằng cách đọc thơ anh, đọc bài này tiếp bài khác, đọc suốt đêm. Sáng hôm sau chúng nó sợ, phải cởi trói cho tôi... Không phải chúng nó sợ tôi đâu, mà sợi thơ anh ấy...”.

Cũng là người làm thơ, nghe người phụ nữ kiên cường này nói về sức mạnh lớn lao của thơ, tôi thầm ao ước cả đời mình được nhận một phần mười của lời khen tặng đó. “- Mọi năm, Tết nào anh cũng có thơ Xuân - chị Nẻ lại hỏi tiếp - Sao vài năm nay anh không có thơ Xuân?” “Tết này tôi cũng có làm một bài, ngắn thôi, thơ tứ tuyệt...” vợ tôi nói “xin cậu đọc cho chúng cháu nghe với”. Nhà thơ cười cười, đọc bài thơ với giọng Huế đặc sệt: “Đầu đề bài thơ là Anh bộ đội mua đông hồ. xin lưu ý là anh bộ đội nghe. Có anh bộ đội mua đồng hồ - thiệt giả không rành anh cứ lo - Đành hỏi cô hàng, cô tủm tỉm (từ tủm tỉm của tôi là đắt lắm đấy!) Giả mà như thiệt khó chi mô!” Nhà thơ đọc lại lần thứ hai, nhánh mạnh từng từ một. Khách khứa nghe cũng đều cười tủm tỉm, nhưng không ai bình luận gì hết, tôi thì đoán hộ đều như bị hẫng. Vì giọng thơ khác lạ biết bao với giọng thơ quen thuộc của nhà thơ trước đây. Chào 61 đỉnh cao muôn trượng câu thơ sảng khoái trong Bài ca Xuân 61 của nhà thơ được nhiều người liệt vào những câu thơ sấm ngữ. Riêng tôi bài thơ làm tôi nghĩ ngợi phân vân: có lẽ nào một nhà chính trị, một nhà thơ từng trải thông minh như cậu mà mãi cho đến lúc bước vào tuổi bảy mươi mới bắt đầu ngấm cái đòn - giả - thật? Hay cậu đã ngấm từ lâu nhưng phải đến hôm nay, khi không còn hệ luỵ gì nữa, mới có dịp bộc bạch với mọi người? “các cháu ăn bánh mứt đi - nhà thơ quay sang nói với vợi chồng tôi”. “Thưa cậu cháu không quen ăn của ngọt. Cậu có rượu chi ngon cho cháu uống, cháu xin uống ngay”. “Rượu à? Cạnh cái chân lò sưởi kia có chai rượu gì đó người ta biếu, cháu xem có uống được không?” “- A, rượu Nga! A-ra-rát. Tôi vặn nút rót một ly đầy và uống cạn -  Rượu ngon tuyệt cậu ạ. Thế mà vừa rồi nghe đâu Goóc-ba-chóp lại ra lệnh cấm rượu. Goóc-ba-chóp cùng tuổi với cháu, tuổi Tân Mùi.” Cấm rượu! nhà thơ dằn giọng – Do đó mới làm thiệt mất của đất nước một trăm mấy chục tỷ rúp! Gương mặt nhà thơ đang vui vụt sa sầm, cặp mắt loé lên anh tức giận trước một tổn thất quá lớn về của cải của một đất nước mà nhà thơ yêu mến từ thuở thiếu thời và đã từng viết nên những vần thơ xao xuyến lòng người. Nhà thơ nói tiếp: “Sự đúng đắn và lố bịch nhiều khi chỉ cách nhau một sợi tóc”.

Sau khi khách khứa ra về, chỉ còn lại ba cậu cháu. Tôi đã uống đến ly A-ra-rát thứ năm. Rượu bắt đầu ngấm làm tôi trở nên mạnh dạn, Tôi hỏi nhà thơ câu hỏi tôi muốn hỏi từ lâu: “Thưa cậu, cháu rất muốn biết, bây giờ cậu thật sự mong muốn điều gì?” Một thoáng trầm ngâm, nhà thơ nói: “Cậu ao ước còn đủ sức khoẻ, đạp một chiếc xe đạp về trong quê mình, sống lại kỷ niệm của thời ấu thơ, thời hoạt động sôi sục của tuổi thanh niên, rồi đặt những bài vè như Mẹ Suốt, Ba mươi năm đời ta có Đảng, mước non ngàn dặm...tìm đến những nơi có đông đảo bà con tụ tập, đọc lên cho bà con nghe...Cậu mong muốn được làm một người hát rong của nhân dân”.

Nhà thơ ngồi yên lặng một lúc lâu. Anh mắt nhà thơ trở nên tĩnh lặng thâm trầm như mặt vực nước của một giòng suối lớn lắng lại sau khi đã chảy qua biết bao nhiêu ghềnh thác dữ dội của cuộc sống và cách mạng. “- Nhưng cậu còn bận vào việc phải hoàn thành công tác Đảng giao. Vả lại sức khoẻ cũng kém đi nhiều... nên cái điều mong muốn đó e khó lòng thực hiện được...”.

Nghe nhà thơ tâm sự mắt tôi tự dưng mờ lệ, lòng quặn thắt cảm thương. Người cậu của tôi sang xuân này, bước vào tuổi bảy mươi đã trở lại nguyên vẹn là một nhà thơ, một nhà thơ viết hoa.

Có lúc nhà thơ đã đạt tới chức Tam công trong bộ máy quyền lực của đất nước, nhưng cuối đời lại chỉ mong được làm một nghệ sĩ hát rong của nhân dân mà không hi vọng thực hiện được. Trong khoảng khắc đó lần đầu tiên tôi lĩnh hội được hết vẻ cao sang của thi ca đích thực.

Vợ chồng tôi xin phép cậu ra về còn đi chúc Tết những gia đình khác. Nhà thơ đứng lên tiễn chúng tôi và dặn: “- Khi nào có thì giờ hai vợ chồng cháu đến chơi với cậu. Cậu thường rảnh vào buổi chiều”. Nhà thơ khoác vai tôi một bên và vợi tôi một bên lững thững đi ra cổng. Bước xuống những bậc tam cấp, nhà thơ nói với vợ tôi: “Thằng Quáng nó dại...” Khi ra gần đến cổng sắt, nhà thơ dừng lại, nói tiếp như vẫn không dứt khỏi giòng suy nghĩ của mình: “- mà cậu cũng dại...” Mấy ly rượu A-ra-rát làm cái lưỡi tôi trở nên phóng túng, tôi bật cười to: “- Thưa cậu, thì chính cậu đã viết điều đó thành thơ từ nửa thế kỷ trước: Ai nên khôn mà chẳng dại đôi lần!”.